Anecdota Cartografica II, een Spaans oordeel over de Nederlandse cartografie

Op het einde van de 18de eeuw publiceerde een Spaanse cartograaf Tomas Lopez de Vargas Machuca  (1730-1802) een kaart van de Nederlanden  ‘Mapa del  Pais  Baxo de las  diez y siete  | Provincias Unidas | Que tambien llaman Germania Inferior’.

1. In de linker benedenhoek buiten de rand: 'Se hallará este con todas las obras del autor en Madrid, en la Calle de Atocha esquina de la Concepcion Geronima, casa nueva de santo Tomas' (deze kaart is evenals de andere werken van de auteur te verkrijgen in Madrid, in de Atocha-straat, op de hoek van de Concepcion Geronima, het nieuwe huis van Sint Thomas). Een exemplaar van de kaart bevindt zich in  Göttingen, Ns.SUb., Mapp 4068; Madrid, B.N., cartografia. M.II.Ba.6.
2. Rechts van de cartouche midden in de zee staat een groot blok tekst met een kort samengevatte, verrassend uitvoerige geschiedenis van de Nederlandse cartografie:

'Oude overzichtskaarten van de Nederlanden in hun geheel ontbreken geenszins. Wanneer wij de allereerste buiten beschouwing laten, zijn de meest moderne die van Visscher, De Witt, Inselin, Jaillot, Covens, Mortier en Ottens. De beste is door de erfgenamen van Homann in 1747 uitgegeven, naar het ontwerp dat Tobias Mayer hun verschaft heeft en dat ik meestendeels gevolgd heb, omdat ik het exact en betrouwbaar achtte. Er bestaan echter ook afzonderlijke kaarten van de provinciën der Verenigde Nederlanden. De meest voorkomende zijn die van Visscher, De Witt en Ottens. Ook de erfgenamen van Homann graveerden in 1748 enkele deelkaarten, die wel niet helemaal zonder fouten maar toch bruikbaar waren. Ook die van De l'Isle zijn de moeite waard, die door Covens en Mortier gekopieerd werden.
Van het hertogdom Gelderland, ofwel neder-Gelder, met inbegrip van het graafschap Zutphen, hebben F. de Witt en J. Ottens heel goede kaarten gemaakt. W.A. Bachiene, een predikant uit Culemborg, heeft daar een paar fouten in verbeterd en aan de hand daarvan hebben Covens en Mortier nieuwe gegraveerd die beter waren dan de vroegere. Er bestaan zeer goede kaarten van het graafschap Holland die door Nicolaas Visscher, Schenk junior, De Witt, Ottens en andere geografen zijn uitgegeven. Visscher was de eerste die deelkaarten van zuid en noord Holland maakte. Van het graafschap Zeeland bestaan er geen betere kaarten dan die van De Witt, Allard en Smallegange. De meest gewaardeerde kaart van de heerlijkheid Utrecht is door Bernard du Roy ontworpen en door Visscher uitgegeven. Schotanus a Sterringa tekende een kaart van de heerlijkheid Friesland die door Fridolin (sic) de Witt werd gepubliceerd. Er zijn ook kaarten van andere deelgebieden, zoals die van F. Ottens, maar de beste op dit gebied zijn die van Halma. Wij kennen een kaart van de heerlijkheid of provincie Overijssel, uitgegeven door N.Visscher naar een ontwerp van N. ten Have die eerst door F. de Witt en daarna door Ottens verbeterd werd. Van de heerlijkheid Groningen maakte dezelfde De Witt een goede kaart. De kaart waar de naam Ottens onder staat doet daar, noch wat betreft de gravure,  noch wat betreft de juistheid, voor onder. Van het gebied Drente bestaan er ook nog twee die door Schenk en Valk uitgegeven werden.
De provinciën die tot de Boergondische Kreits behoren (hij bedoelt de Spaanse Nederlanden vdH), worden beschreven in de grote kaart in 24 bladen die in 1709 door Henri Fricx is uitgegeven. Crepy deed in 1744 hetzelfde op 15 bladen; Seutter op 24 bladen kwarto en De Fer op 26 bladen. Mortier combineerde ze met de Zeeuwse eilanden en een stuk van het graafschap Holland op 28 bladen; Moll in Engeland op twee bladen, evenals vele andere kaartmakers die alleen in een geschiedenis van de Nederlandse cartografie vermeld kunnen worden en dat zijn er nogal wat. De oude kaarten van het hertogdom Brabant die door Mercator, Blaeu en Medtmann gemaakt zijn, werden later door anderen verbeterd. Visscher bewerkte die van Blaeu en gaf ze uit in 5 bladen. Mr Dheulland tekende het hertogdom Brabant en het graafschap Holland in 1747 op 24 bladen kwarto. Crepy deed hetzelfde op 35 kleine bladen. Boudet tekende in 1752 Brabant en Namen op 2 bladen en Jaillot de omgeving van Antwerpen op 3. Gil Martini ontwierp in 1603 een kaart van het hertogdom Limburg die door Mercator en Blaeu in koper gegraveerd en later in 1693 door Visscher, De Witt en Jaillot opnieuw werd uitgegeven.
Jacques (Santiago vdH) Surhon was de eerste die een heel gebrekkige kaart van het hertogdom Luxemburg maakte. Die van Mercator en Blaeu waren niet veel beter en zij werden door Visscher, De Witt, Homann, Boudet en Jaillot verbeterd. Van Vlaanderen zijn er vele overzichtskaarten op een of twee bladen. Blaeu maakte er een paar deelkaarten van en in 1762 deed Boudet hetzelfde. Visscher maakte een kaart van Vlaanderen in 6 bladen die beter was dan alle andere. De speciale kaarten van het graafschap Henegouwen op één blad zijn die van Mercator, Blaeu, De Witt, De l'Isle in 1706, Nolin, Jaillot in 1720, Homann, Boudet 1754 en Robert in 1764. Jean Surhon ontwierp een kaart van het graafschap Namen die in koper gegraveerd werd door Blaeu, De Witt, Visscher, Nolin en door de erfgenamen van Homann in 1746. Jaillot maakte er een van dit graafschap in 2 bladen.
Zijne Keizerlijke Majesteit liet de kaart van de Oostenrijkse Nederlanden maken op 25 bladen. Hij gaf luitenant-generaal De Ferraris opdracht de meest geschikte jongelui van de wiskunde-opleiding (in Mechelen, vdH) uit te zoeken om het werk te doen. Die slaagden erin het werk te voltooien en publiceerden van dat gebied een heel goede kaart.

Commentaar
Het is zeer opvallend dat er in 1784 in Spanje nog een kaart met de titel der XVII Provinciën verschijnt die bovendien nog verrijkt wordt met een beknopte doch verrassend  gedetailleerde geschiedenis van de Nederlandse cartografie. De vroege cartografen van de 16de eeuw telt  de auteur niet meer mee; Ortelius noemt hij zelfs niet en hij schrijft kaarten aan Mercator toe die pas lang na de dood van Mercator in de Mercator-Hondius Atlas  verschenen zijn. Voor de auteur is het einde van de 17de en de 18de eeuw de belangrijkste periode. De beste kaart van de Nederlanden die hij kent (en dus ook kopieert) is die van Tobias Mayer (vdH Kaart 270).
De gele stippellijn scheidt het hertogdom Brabant van Vlaanderen . Hij geeft ook aan welk deel de Staten Generaal van de Verenigde Nederlanden toebehoort en welk deel het Oostenrijkse Huis. De groene stippellijn scheidt het graafschap Vlaanderen van Henegouwen. Wat ten noorden van die lijn ligt is Oostenrijks, ten zuiden Frans.  Amsterdam ligt op 21°31' oosterlengte - uitgaande van de nulmeridiaan over Pico de Teide, die geacht wordt 18°52' westelijk van Parijs te liggen - en op een breedte van 49°51'38", overeenkomstig de tijdberekening die elk jaar in opdracht van de Academie des Sciences gepubliceerd wordt.'
.In de uitvoerige lijst van kaarten van Lopez door G. Marcel komt Kaart 305 niet voor.