Wat is historische cartografie?

De resultaten van de wetenschap van de cartografie zijn tegenwoordig zo ingeburgerd in onze samenleving, dat we daarmee tot in de kleinste details vertrouwd zijn.

Stratenatlassen en gedetailleerde gemeenteplattegronden zijn volledig gemeengoed geworden. Bij vrijwel iedere invalsweg van een Nederlands of Belgische gemeente staat een informatiebord met een gemeenteplattegrond en een uitgebreid stratenplan.

Alvorens op vakantie te gaan oriënteren we ons in een voor iedereen toegankelijke wegenatlas van Europa of op zeer gedetailleerde wereldatlassen, gebaseerd op moderne satellietopnamen. De kortste weg van thuis naar welke bestemming dan ook vinden we gemakkelijk met behulp van gedigitaliseerde computerbestanden. De uitgeprinte routebeschrijving op het dashboard en tegenwoordig de “TOM TOM” brengt ons via de kortste weg van vertrekpunt naar bestemming.

Maar de voor iedereen vanzelfsprekende microcartografie van vandaag – het tot in de finesses weergegeven kaartbeeld – is het resultaat van een lang en moeizaam proces vanuit diverse astrologische en astronomische veronderstellingen via een primitief kaartbeeld. Dit primitieve kaartbeeld uit de Oudheid en de Middeleeuwen – noem dit tegenover het gedetailleerde microbeeld van tegenwoordig een macrobeeld – is in de Moderne Tijd (vanaf ca. 1500) steeds meer gepreciseerd door o.a. de ontdekkingsreizen en verbeterde en nauwkeuriger meet- instrumenten. Uiteindelijk is dit proces uitgemond in het microbeeld van nu. De voorgeschiedenis van deze hedendaagse cartografie is het terrein waarop de historische cartografie zich richt.

Het woord cartografie stamt uit de Griekse en Latijnse Oudheid, namelijk van het Griekse chartès [blad papyrus, papier] of het Latijnse charta [papier uit het papyrusplant of daarvan afgeleid geschrift of boek] en het Griekse grafein [inkrassen, schrijven]. Het ‘kaartschrijven’ of cartografie is de naam waaronder wij alle wetenschappelijke en technische activiteiten samenvatten die betrekking hebben op geografische kaarten en het vervaardigen van die kaarten.

Me de toevoeging ‘historisch’ voor cartografie bedoelen we ‘de wetenschap die zich bezighoudt met alle facetten van de vervaardiging en verspreiding van cartografische documenten in het verleden. Een bijzonder interessant onderwerp, maar ook zo ongelooflijk uitgebreid, dat onze stichting zich beperkt tot de historische cartografie van de Nederlanden.